Fundacja rodzinna – instrument ułatwiający planowanie sukcesji przedsiębiorstw

22 maja 2023 roku weszła w życie ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (dalej: „Ustawa o fundacji rodzinnej” lub „Ustawa”).

Istotą Ustawy jest wprowadzenie do polskiego systemu prawnego instytucji fundacji rodzinnej, która ma być instrumentem ułatwiającym sukcesję polskich przedsiębiorstw rodzinnych i ułatwiającym gromadzenie oraz ochronę majątku rodzinnego. Podstawą funkcjonowania fundacji rodzinnej jest założenie, że majątek rodzinny staje się „własnością” fundacji rodzinnej, a więc rodzinne przedsiębiorstwo staje się odrębnym bytem od rodzinnych majątków, można więc stwierdzić, że fundacja rodzinna działa jako swoisty „skarbiec rodzinny”.

Według Ministerstwa Rozwoju i Technologii, które opracowało przepisy, Ustawa umożliwi m.in. przeprowadzenie skutecznej, wielopokoleniowej sukcesji firm, budowę silnych rodzinnych marek, utrzymanie kapitału w jednych rękach i ochronę przed jego rozdrobnieniem.

Fundacja rodzinna krok po kroku - utworzenie fundacji rodzinnej

Jak utworzyć fundację rodzinną? Jak założyć fundację z działalnością gospodarczą? Fundacja rodzinna jest nowym typem osoby prawnej w prawie polskim. Fundacja rodzinna w Polsce może być założona przez więcej niż jedną osobę, w tym także przez osoby niespokrewnione. Dla utworzenia fundacji rodzinnej konieczne będzie sporządzenie przez notariusza testamentu lub aktu założycielskiego, które muszą zawierać oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej. Siedziba fundacji rodzinnej musi znajdować się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.

Żeby utworzenie fundacji rodzinnej było możliwe, konieczne będzie również sporządzenie innych dokumentów wymienionych w Ustawie np. statutu fundacji rodzinnej. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego lub otwarcia testamentu nastąpi powołanie fundacji rodzinnej w organizacji - od tej chwili będzie też mogła rozpocząć działalność oraz we własnym imieniu zarządzać posiadanym majątkiem. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną. Z tą chwilą staje się również podmiotem praw i obowiązków fundacji rodzinnej w organizacji.

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą tylko w ograniczonym zakresie określonym w art. 5 Ustawy (m.in. w zakresie zbywania mienia, najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie, przystępowania do innych podmiotów prawnych czy nabywania i zbywania papierów wartościowych).

Podsumowując, do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane:

• złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie;
• ustalenie statutu fundacji rodzinnej zawierającego regulaminy i reguły działania fundacji rodzinnej;
• sporządzenie spisu mienia;
• wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej;
• wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.

Fundator

Fundatorem w fundacji rodzinnej może zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem, która przekaże fundacji rodzinnej aktywa w wysokości minimum 100 tys. złotych.

Prawa i obowiązki przysługujące fundatorowi w fundacji rodzinnej są niezbywalne, ale mogą być powierzone w statucie innym osobom. Rola i wpływ fundatora na fundację rodzinną zależy od indywidualnych decyzji fundatora i jego woli, a została mu przyznana duża swoboda w określeniu zasad zarządzania fundacją rodzinną, jej funkcjonowania i celu, dla którego została ona powołana.

Kto może zostać beneficjentem?

Ustawa wskazuje krąg możliwych beneficjentów rzeczywistych w fundacji rodzinnej. Po pierwsze może być to osoba fizyczna (najczęściej beneficjentami fundacji rodzinnej będą członkowie rodziny, ale fundator może wskazać też osoby trzecie), po drugie organizacja pozarządowa (zgodnie z definicją z ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) prowadząca działalność pożytku publicznego. Beneficjentem fundacji rodzinnej może być również sam fundator fundacji rodzinnej.

Krąg beneficjentów fundacji rodzinnej oraz zakres ich uprawnień będzie ustalany przez fundatora w statucie. Beneficjent w fundacji rodzinnej będzie mógł, zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie, otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej albo mienie po jej rozwiązaniu. Świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.

Zgodnie z art. 2 Ustawy, fundacja rodzinna spełnia świadczenia na rzecz beneficjenta, w szczególności pokrywa koszty jego utrzymania lub kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową prowadzącą działalność pożytku publicznego, wspiera jej działalność.

Co istotne, zgodnie z art. 36 Ustawy, spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

Dane osobowe beneficjenta i jego uprawienia umieszczone będą na liście beneficjentów.

Organy fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna działa przez swoje dwa obligatoryjne organy tj. zarząd oraz zgromadzenie beneficjentów, a także nieobligatoryjną radę nadzorczą (z pewnymi wyjątkami, o czym niżej).

Zarząd jest organem, który ma prowadzić sprawy fundacji rodzinnej i reprezentować ją na zewnątrz. W założeniu ma odpowiadać za realizację celów fundacji rodzinnej, bieżące ustalanie stanu płynności finansowej oraz jej wypłacalności.

Drugim obligatoryjnym organem jest zgromadzenie beneficjentów, będące organem o charakterze pomocniczym i uzupełniającym. Zgromadzenie beneficjentów ma być tworzone przez beneficjentów, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim.

Co do zasady rada nadzorcza jest organem nieobligatoryjnym. W przypadku jednak, gdy liczba beneficjentów przekroczy dwadzieścia pięć osób, ustanowienie rady nadzorczej staje się obowiązkowe. Rada nadzorcza ma pełnić funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie.

Ocena fundacji rodzinnych

Nowe przepisy mogą być korzystnym rozwiązaniem przede wszystkim dla firm rodzinnych. Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego instytucji fundacji rodzinnych stanowi gwarancję kontynuacji działalności biznesowej dla osób, dla których kluczowe jest zapewnienie ciągłości przedsiębiorstwa prywatnego, w szczególności dla celów zabezpieczenia rodziny. Przekazanie majątku, w tym firmy rodzinnej do fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści.

Jak wskazano w rządowym komunikacie: „dzięki powołaniu fundacji rodzinnej, możliwe będzie zachowanie własności firmy na pokolenia. Pozwoli to na zatrzymanie kapitału w kraju oraz zwiększy szanse na umocnienie pozycji rynkowej polskich firm”. Nie sposób się z tym twierdzeniem nie zgodzić. 

Nowe przepisy poprzez oddzielenie spraw biznesowych i rodzinnych pomogą więc kontynuować prowadzenie biznesu w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, pomogą uniknąć rozdrobnienia majątku oraz mogą zapewnić finansowe zabezpieczenie kolejnych pokoleń. Nowe rozwiązanie należy więc ocenić jako pozytywne.

Jeśli są Państwo zainteresowani założeniem fundacji rodzinnej prosimy o kontakt. Pomożemy Państwu we wszelkie niezbędnych etapach tworzenia fundacji.