Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Artykuł autorstwa eksperta PKF (Konrad Kruszyński - Koordynator ds. doradztwa podatkowego), został opublikowany w maju 2015 r. na łamach miesięcznika "TaxFin.pl".

Definicja przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego

Zgodnie z ustawą z dnia 10 września 1999r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. 2013 nr 186) dalej jako k.k.s., odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe podlega ten, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Przestępstwo skarbowe zostało zdefiniowane w art. 53 § 2 k.k.s., jako czyn zabroniony przez k.k.s. pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.

Z kolei, wykroczeniem skarbowym zgodnie z art. 53 § 3 k.k.s., jest czyn zabroniony przez k.k.s. pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn, jeżeli kodeks tak stanowi.

Podstawowe przesłanki odpowiedzialności karnej skarbowej to uznanie czynu zabronionego, za czyn społecznie szkodliwy oraz możliwość przypisania sprawcy winy umyślnej bądź nieumyślnej.

Instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Prawo karne-skarbowe przewiduje możliwość dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przez sprawcę przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności została uregulowana w przepisach art. 17–18 oraz art. 142–149 k.k.s. Pozwala ona sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego uniknąć skazania, przy jednoczesnym uzyskaniu przez Skarb Państwa korzyści fiskalnych. Jedną z bardziej istotnych, praktycznych konsekwencji zastosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest to, że wyrok wydany przez sąd na podstawie wniosku o zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie polega wpisowi do krajowego rejestru karnego.

Na wstępie należy zauważyć, iż wniosek finansowego organu postępowania przygotowawczego o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności spełnia funkcję analogiczną jak akt oskarżenia.

Procedura zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest dwuetapowa. Pierwszy etap ma miejsce przed organem postępowania przygotowawczego, gdzie sprawca składa wniosek o zezwolenie. Następnie jeżeli sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego dojdzie do porozumienia z finansowym organem prowadzącym postępowanie, ten ostatni składa w sądzie wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i jeśli sąd tenże zaakceptuje, to wyda wyrok kończący postępowanie.
Należy jednak pamiętać, że sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, ma prawo, wystąpić do sądu za pośrednictwem finansowego organu postępowania przygotowawczego z wnioskiem o udzieleniu mu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, tylko do momentu wniesienia przeciwko niemu aktu oskarżenia. Taki wniosek złożony już po skierowaniu do sądu aktu oskarżenia zostanie uznany za bezskuteczny. Wniosek może być złożony w formie pisemnej lub ustnej – odnotowanej protokolarnie.

Procedura prowadzona w ramach instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Procedura prowadzona w ramach instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności wygląda następująco. Najpierw finansowy organ postępowania przygotowawczego bada, czy zostały spełnione przesłanki zastosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, oraz weryfikuje, czy wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości. Po zakończeniu powyższych czynności finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast aktu oskarżenia wnieść niezwłocznie do sądu wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Na kolejnym etapie sąd decyduje o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności lub odmawia takiego zezwolenia. Zgodnie z art. 18 § 1 k.k.s. sąd, zezwalając na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przez sprawcę, orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę, a także przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia – uiścił równowartość pieniężną. Zgodnie z przepisem art. 148 § 5 k.k.s. sąd, wydając zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka wyrokiem. Wyrok, którym sąd zezwala na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przez sprawcę na podstawie przepisu art. 18 § 2 k.k.s., nie zostaje wpisany do Krajowego Rejestru Karnego, a jednocześnie zgodnie z art. 18 § 3 k.k.s. nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej.

Pozytywne i negatywne przesłanki zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

W myśl art. 17 § 1 k.k.s. sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności tylko wówczas, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

• uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;
• sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony;
• sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów - uiścił ich równowartość pieniężną; przepisy art. 16 § 2 zdanie trzecie oraz art. 31 § 3 pkt 2 stosuje się odpowiednio;
• uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Analizując powyższe należy zatem skonstatować, że aby dobrowolne poddanie się karze, było w ogóle możliwe to przede wszystkim wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie mogą budzić wątpliwości. Dodatkowo sprawca zobowiązany jest uiścić w całości wymagalną należność publicznoprawną (jeśli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło jej uszczuplenie). Musi też zapłacić kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony (przy wykroczeniach skarbowych najniższa grzywna to jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia, przy przestępstwach grzywny wymierzane są w stawkach dziennych, przy czym najniższa liczba stawek to 10; wysokość jednej stawki nie może być niższa od jednej trzydziestej minimalnego wynagrodzenia, oraz przekraczać jej czterystukrotności). Sprawca musi również wyrazić zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim jest on obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia przedmiotów – zapłacić ich równowartość pieniężną. Sprawca zobowiązany jest także do uiszczenia co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów. Z rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe wynika, że przy przestępstwach skarbowych wynoszą one jedną dziesiątą minimalnego wynagrodzenia, a przy wykroczeniach jedną dwunastą.

Dopiero w sytuacji gdy wszystkie omówione wymogi będą spełnione, sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Należy jednak pamiętać, że w pewnych sytuacjach wniosek o dobrowolne poddanie się karze jest niedopuszczalny. Stanowi o tym art. 17 § 2 k.k.s., zgodnie z którym niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli:

• przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;
• przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 (nadzwyczajne obostrzenie kary);
• zgłoszono interwencję (roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi), chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności dotyczy zatem wyłącznie wykroczeń skarbowych oraz przestępstw skarbowych zagrożonych grzywną. Skarbowe czyny zabronione popełnione w warunkach, które powodują nadzwyczajne obostrzenia kary również nie podlegają dobrowolnemu poddaniu się odpowiedzialności. Niedopuszczalne jest także udzielenie zezwolenia w przypadku przestępstw skarbowych zagrożonych karą ograniczenia lub pozbawienia wolności. Ponadto, sąd nie może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeśli została zgłoszona interwencja co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przed wniesieniem aktu oskarżenia do sądu.

Na marginesie należy zauważyć, iż w przypadku gdyby sprawca chciał cofnąć wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, może to uczynić ale dopiero po upływie 1 miesiąca od jego złożenia. Nie jest natomiast możliwe cofnięcie przez sprawcę przedmiotowego wniosku już po wniesieniu go do sądu przez finansowy organ postępowania przygotowawczego. Ponowne złożenie przez sprawcę wniosku jest niedopuszczalne. Jednocześnie w razie cofnięcia wniosku uiszczone przez sprawcę kwoty zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.

Na koniec warto dodać, iż sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego chcący dobrowolnie poddać się odpowiedzialności nie musi w toku postępowania składać wyjaśnień, nie musi również przyznawać się do winy. To w ocenie organów, które przyjmą wniosek i w ocenie sądu, który udzieli zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, wina sprawcy nie powinna budzić wątpliwości, niezależnie od tego, czy dana osoba się przyznała do popełnienia zarzucanego jej czynu czy też nie.
Brak przyznania się do winy z pewnością wymaga, aby zebrany w sprawie materiał dowodowy potwierdzał sprawstwo i winę podejrzanego. Podobnie będzie też w przypadku osoby, która składa wniosek i przyznaje się do winy – takie oświadczenie, przy braku innych dowodów, nie jest wystarczające do uwzględnienia wniosku i wydania na tej podstawie wyroku.