Jak wyceniać wierzytelności przeterminowane

Artykuł autorstwa eksperta PKF (Paweł Goźliński - Certyfikowany Autoryzowany Doradca ASO) został opublikowany na łamach dziennika ''Rzeczpospolita' w dniu 13 maja 2013 r.

Podobnie jak innego rodzaju aktywa – rzeczowe, niematerialne czy finansowe, wierzytelności również mogą podlegać wycenie do wartości rynkowej. Szczególnie na tle dynamicznie rozwijającego się rynku obrotu wierzytelnościami, pojęcie wyceny tych aktywów do wartości rynkowej nabiera szczególnego znaczenia. Coraz częściej mamy bowiem do czynienia z różnego rodzaju transakcjami z udziałem wierzytelności, również przeterminowanych czy określanych jako nieściągalne.

Na jakie potrzeby

Podobnie jak wszelkie inne aktywa, wierzytelności podlegają wycenie, a wśród najczęściej spotykanych celów wyceny wymienia się:

1. transakcje sprzedaży wierzytelności,
2. wniesiecie aportem do przedsiębiorstwa lub konwersja na kapitał,
3. wycena przedsiębiorstwa, będącego w posiadaniu wierzytelności,
4. wycena portfela inwestycji,
5. określenie wartości zabezpieczenia, ubezpieczenia lub zaspokojenia roszczeń,
6. ewidencja księgowa,
7. konieczność ustalenia podstawy opodatkowania.

Wycena   wierzytelności do wartości rynkowej (poniżej wartości nominalnej) wiąże się   niejednokrotnie z konkretnymi korzyściami podatkowymi patrz tabela.

TABELA: Kiedy   wycena w wartości rynkowej przynosi korzyści

Czym się kierować wybierając metodę

Sytuacja wymagająca oszacowania wartości rynkowej wierzytelności powoduje konieczność wyboru metody wyceny wierzytelności – metody oszacowania dyskonta od wartości nominalnej. W zależności od:

• celu wyceny,
• tytułu wierzytelności,
• rodzaju dłużnika,
• istniejących zabezpieczeń,
• dostępnych informacji (szczególnie),

zastosowana technika wyceny będzie skoncentrowana na ocenie kondycji ekonomiczno-finansowej dłużnika (jeżeli jest nim przedsiębiorstwo) lub statystycznym oszacowaniu prawdopodobieństwa spłaty, na podstawie danych o porównywalnych dłużnikach i wierzytelnościach.

W każdym przypadku jednak wynikiem analiz będzie określenie prawdopodobieństwa spłaty wierzytelności.

Uwaga! Wycena pojedynczej wierzytelności o dużej wartości nominalnej wymaga szczegółowej analizy kondycji ekonomiczno-finansowej dłużnika.

Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa o przewidywanej poprawie finansowej lub założeniu kontynuacji działalności gospodarczej, zwłaszcza w sytuacji kiedy jego majątek nie wystarcza na pokrycie spłaty zobowiązań, będzie skoncentrowana na analizie możliwości pokrycia spłacanych wierzytelności (w całości lub w ratach) wpływami z działalności operacyjnej. Wycena zobowiązań takiego dłużnika, polega na oszacowaniu prawdopodobieństwa pokrycia wycenianych wierzytelności środkami pieniężnymi generowanymi w toku działalność operacyjnej, w zakładanym horyzoncie czasowym.

Gdy szanse są niewielkie

Analiza wartości majątku jest kluczowym elementem wyceny wierzytelności wobec dłużników, u których występują niewielkie szanse na zaspokojenie roszczeń z przyszłych dochodów. Prawdopodobieństwo spłaty wierzytelności będzie w takim przypadku zależało od rodzaju, wartości i poziomu zmienności wartości w czasie - a przez to możliwości szybkiego upłynnienia - aktywów będących w posiadaniu dłużnika.

Oczywiście w przypadku większej niż jedna liczby egzekwowanych roszczeń finansowych wobec jednego dłużnika, nie bez znaczenia jest kwestia kolejności zaspokojenia wierzyciela, wynikająca z przepisów prawa lub ustanowionych zabezpieczeń.

Zarówno analiza przyszłych dochodów jak i majątku dłużnika dla potrzeb oceny poziomu jego niewypłacalności mogą być stosowane łącznie. Zwłaszcza wtedy, kiedy część wierzytelności spółki może zostać zaspokojona z majątku, a część z przyszłych wpływów z tytułu działalności gospodarczej, oraz wtedy, kiedy egzekucja na zabezpieczeniu nie wystarcza na pokrycie wartości wierzytelności.

Problematyczna często bywa wycena wierzytelności spornych, czyli takich, których dłużnik nie uznaje. Przy tego rodzaju aktywach konieczne jest oszacowanie dodatkowo prawdopodobieństwa pozytywnego rozstrzygnięcia sporu. Sporny, w takich przypadkach, może być nie tylko sam fakt uznania wierzytelności, ale również jego wysokość.

Nie tylko wierzytelności sporne, ale wszelkie wierzytelności warunkowe wymagają przy wycenie oszacowania prawdopodobieństwa wystąpienia określonych zdarzeń warunkowych.

Znaczna ilość, niewielkie kwoty

Pojedyncza, szczegółowa analiza kondycji ekonomiczno-finansowej dłużnika nie jest praktykowana przy konieczności wyceny dużej liczby małych wierzytelności. W takiej sytuacji bardziej efektywna jest statystyczna analiza prawdopodobieństwa niewypłacalności dłużników o określonych cechach własnych. Takiej analizie poddawane są szczególnie wierzytelności wobec osób fizycznych (z tytułu kredytów i pożyczek lub niezapłaconych rachunków) lub osób prowadzących indywidualną działalność gospodarczą.

Wycena portfela małych wierzytelności opiera się na modelach probabilistycznych, a jej wynikiem jest określony poziom prawdopodobieństwa spłaty dla dłużników o określonych cechach patrz ramka.

Które cechy dłużnika są brane pod uwagę

Do najczęściej uwzględnianych cech charakteryzujących dłużnika należą:

1. Wiek dłużnika – przykładowo, dłużnicy w wieku do 20 roku życia i powyżej 60 roku życia charakteryzują się statystycznie znacznie większym poziomem niewypłacalności od dłużników w wieku 30-40 lat.
2. Płeć dłużnika – statystycznie kobiety są bardziej odpowiedzialne za spłatę swoich zobowiązań od mężczyzn.
3. Tytuł wierzytelności – szczególnie w przypadku wierzytelności bankowych (kredytów i pożyczek) można wskazać na większe prawdopodobieństwo spłaty zaległości.
4. Wykształcenie, zawód i wysokość dochodu – to trzy ściśle powiązane ze sobą cechy dłużnika, mające duże znaczenie dla wierzyciela. Nie jest niezwykłe, że osoby z wyższym wykształceniem, dobrze płatnym zawodem i wysokimi dochodami, będą w większym stopniu skłonne do spłaty zaległości od osób odpowiednio o niskim poziomie wykształcenia, niskopłatnym zawodzie i niskim poziomie zarobków.
5. Podejmowane czynności windykacyjne – od podmiotów, wobec których były podejmowane czynności windykacyjne, można spodziewać się bardziej skutecznego dochodzenia roszczeń niż od podmiotów, wobec których takie działania nie są podejmowane.
6. Okres zalegania –zwykle im dłuższy, tym mniej korzystnie wpływa na prawdopodobną spłatę długu, jednak nie zawsze.

Wpływ wymienionych powyżej cech dłużników może ulegać odwróceniu, w przypadku połączenia poszczególnych cech.

Przykład

Upływ czasu od terminu zapadalności może działać korzystnie, jeżeli mamy do czynienia z wierzytelnościami, które z natury są skazane na opóźnienie w spłacie. Student, który nie opłacił czesnego w terminie, będzie bardziej skłonny do zapłaty zaległości pod koniec semestru, szczególnie jeżeli z opóźnieniem nie są związane żadne sankcje. Takie wierzytelności w miarę upływu czasu będą charakteryzowały się pozytywnym wzrostem prawdopodobieństwa spłaty, ale tylko w granicach do sześciu miesięcy. Kolejne opóźnienia będą działały negatywnie.

Zdaniem autora