Naczelny Sąd Administracyjny – naruszenia prawa fiskusa pod lupą oraz postanowienie sygnalizacyjne

Alert autorstwa eksperta PKF (Karol Kruk – Aplikant adwokacki/Senior Konsultant).

Najnowszy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 kwietnia 2025 r. (sygn. akt I FSK 1078/24) wnosi nowe spojrzenie na szeroko dyskutowany w doktrynie i orzecznictwie problem nadużywania przepisów przez organy podatkowe poprzez instrumentalne wszczynanie postępowań karnoskarbowych.

Czy umorzenie takiego postępowania z powodu braku znamion czynu zabronionego automatycznie skutkuje nieskutecznym zawieszeniem terminu przedawnienia? Z ustnych motywów rozstrzygnięcia przedstawionych na rozprawie wynika, że według NSA nie zawsze tak jest, choć tego rodzaju sytuacja może rodzić poważne wątpliwości co do rzeczywistych intencji organu.

Gdzie leży problem: zawieszenie przedawnienia a nadużycia organów podatkowych

Zgodnie z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe – pod warunkiem skutecznego zawiadomienia podatnika – zawiesza bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. W praktyce umożliwia to organom podatkowym wydłużenie czasu na weryfikację rozliczeń. Z czasem jednak przepis ten zaczął być wykorzystywany instrumentalnie – wszczynanie postępowań w ostatnim czasie przed upływem terminu przedawnienia stało się częstą praktyką, której celem było jedynie zawieszenie biegu przedawnienia, a nie rzeczywiste ściganie przestępstw skarbowych.

Dla osób zainteresowanych szczegółową analizą problemu instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych, rekomendujemy zapoznanie się z naszymi wcześniejszymi artykułami:

• Instrumentalne wszczynanie postępowań karnoskarbowych a bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego – cz. 1
• Instrumentalne wszczynanie postępowań karnoskarbowych celem zawieszenia biegu terminu przedawnienia – cz. 2
• Instrumentalne wszczynanie postępowań karnoskarbowych – rekomendowane działania dla podatników – cz. 3

Sprawa rozstrzygnięta wyrokiem NSA z dnia 14 kwietnia 2025 r. (sygn. akt I FSK 1078/24) spotkała się ze znacznym zainteresowaniem i aktywnym zaangażowaniem licznych organizacji. W postępowaniu uczestniczyli w szczególności Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, Fundacja Praw Podatników, Ministerstwo Finansów, Krajowa Izba Radców Prawnych oraz Krajowa Rada Doradców Podatkowych.

W toku postępowania ujawniły się poważne wątpliwości prawne, które skłoniły trzyosobowy skład sędziowski do skierowania pytania prawnego do siedmioosobowego składu NSA. Ten jednak, postanowieniem z dnia 10 marca 2025 r., odmówił wydania uchwały, przekazując sprawę do rozpoznania w składzie siedmioosobowym NSA.

Warto podkreślić, że NSA rozpatrywał tę sprawę już po raz trzeci. Zagadnienie prawne, które wywołało poważne wątpliwości, pojawiło się w kontekście rozpoznawania skargi kasacyjnej podatnika od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 8 listopada 2023 r. o sygn. I SA/Bd 429/23. Problem dotyczył kwestii przedawnienia zobowiązania podatkowego. Skarżąca spółka zakwestionowała zasadność zawieszenia biegu terminu przedawnienia, twierdząc, że wystąpiło instrumentalne wszczęcie postępowania karnoskarbowego z uwagi na jego umorzenie wobec braku znamion popełnienia czynu zabronionego.

Skuteczne zawieszenie, ale z koniecznością głębszej analizy

Z ustnych motywów rozstrzygnięcia wynika, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia następuje formalnie z chwilą wszczęcia postępowania karnego skarbowego. Jednakże, w ocenie NSA, sądy administracyjne są uprawnione do badania, czy wszczęcie postępowania miało rzeczywiste podstawy faktyczne i prawne, czy też stanowiło jedynie sztuczny zabieg mający na celu wydłużenie terminu przedawnienia.

W tym kontekście NSA powołał się na swoją wcześniejszą uchwałę z dnia 8 listopada 2021 r. (sygn. I FPS 1/21), w której wskazano, że instrumentalne wszczęcie postępowania karnoskarbowego może zostać uznane za naruszenie zasad państwa prawa.

NSA podkreślił, że organy podatkowe oraz sądy administracyjne mają prawo ocenić, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego miało na celu wyłącznie zawieszenie terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Jednocześnie, według NSA, umorzenie postępowania nie stanowi automatycznego dowodu jego instrumentalnego charakteru. Konieczne jest wszechstronne rozważenie wszystkich okoliczności danej sprawy.

Postanowienie sygnalizacyjne – apel do ministra finansów

Wydając ten wyrok, NSA zdecydował dodatkowo, na podstawie art. 155 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, skierować postanowienie sygnalizacyjne do ministra finansów. Sąd zwrócił uwagę, że obecna praktyka stosowania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej prowadzi do systemowych nadużyć i poważnie podważa zasadę zaufania obywatela do państwa prawa, gwarantowaną przez Konstytucję RP.

NSA wezwał resort finansów do podjęcia działań legislacyjnych mających na celu uporządkowanie i uszczelnienie procedur związanych z zawieszaniem biegu przedawnienia. Podkreślono, że obecne przepisy są źródłem niepewności prawnej, konfliktów oraz ryzyka nadużyć.

Minister finansów ma 30 dni na zajęcie stanowiska wobec postanowienia.

Wnioski praktyczne dla podatników

Wyrok NSA niesie istotne konsekwencje dla podatników. Stanowi kolejny sygnał, że w przypadku wszczęcia postępowania karnoskarbowego, zwłaszcza w ostatniej chwili przed upływem terminu przedawnienia, należy wnikliwie zbadać podstawy i okoliczności tego działania. Jest to kolejny argument dla podatników, by skrupulatnie weryfikować zasadność wszczęcia postępowań karnoskarbowych w ich sprawach, gdyż organy podatkowe nie mają prawa nadużywać przepisów w celu instrumentalnego zawieszania biegu przedawnienia.

Jeśli postępowanie zostało szybko umorzone bez podejmowania rzeczywistych działań dowodowych, może to wskazywać na jego czysto instrumentalny charakter. Wyrok ten potwierdza, że w takich sytuacjach podatnicy nie pozostają pozbawieni skutecznych środków ochrony swoich praw.

Nasze wsparcie

W sporach dotyczących instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych sukces zależy nie tylko od znajomości przepisów, ale przede wszystkim od umiejętności ich skutecznego zastosowania w konkretnej sytuacji. Nasz zespół doświadczonych specjalistów oferuje podatnikom kompleksowe wsparcie, pomagając w ocenie zasadności działań organów podatkowych, wykrywaniu przypadków nadużycia prawa oraz efektywnym dochodzeniu swoich praw w sporach z fiskusem.

Dzięki wieloletniemu doświadczeniu i licznym wygranym sprawom nasi eksperci zapewniają profesjonalną obronę w najtrudniejszych przypadkach. Analizujemy każdy detal sprawy, opracowujemy indywidualną strategię i reprezentujemy klientów na wszystkich etapach postępowania.